ΜιχαλΟπουλος ΣαρΑντης

 Με αφορμή την έκτακτη Σύνοδο Κορυφής της Ε.Ε. της 1ης Σεπτεμβρίου 2008, η οποία ήταν αφιερωμένη στην κρίση της Γεωργίας και τον επακόλουθο επαναπροσδιορισμό των ευρωρωσικών σχέσεων, αναδύθηκε στην ευρωπαϊκή πολιτική σκηνή το μείζον διαχρονικό ζήτημα του πολιτικού ρόλου της Ευρώπης στο μεταβαλλόμενο διεθνές σύστημα. Μέσα σ’ ένα κύκλο πολυδιάστατων συμφερόντων οι διαπραγματεύσεις μεταξύ των ηγετών της Ε.Ε. κατέληξαν σε συναίνεση. Αφενός καταδικάστηκε η χρήση βίας στον Καύκασο, αφετέρου απεφεύχθησαν οι κυρώσεις κατά της ρωσικής πλευράς (1). Το γεγονός αυτό συνιστά μία σφαιρική και πραγματιστική προσέγγιση της υφιστάμενης πολιτικής πραγματικότητας, που καταδεικνύει την πολιτική βούληση της Ευρωπαϊκής Ένωσης για ενεργότερη συμμετοχή στα δρώμενα και επηρεασμό των σύγχρονων και μακροπρόθεσμων εξελίξεων.

Μετά τις διπλωματικές πιέσεις προερχόμενες κυρίως από τη γερμανική πλευρά, επετεύχθη ισορροπία ανάμεσα στα αντικρουόμενα συμφέροντα των κρατών-μελών της Ε.Ε., που έστειλε σε παγκόσμιο επίπεδο μήνυμα ευρωπαϊκής ενότητας και συνοχής, όπως άλλωστε επεσήμανε και η Καγκελάριος Angela Merkel (2). Παράλληλα, η Μόσχα δήλωσε σαφώς ικανοποιημένη από την εξέλιξη των διαπραγματεύσεων στον ευρωπαϊκό χώρο, υπογραμμίζοντας τη σημασία της μη επιβολής κυρώσεων για το μέλλον των ευρωρωσικών σχέσεων (3).

Οι λόγοι σύγκλισης των ευρωπαϊκών συμφερόντων μόνο τυχαίοι δεν μπορούν να θεωρηθούν. Μία Ευρώπη, που βίωσε τις συνέπειες του Ψυχρού Πολέμου και τις συνεπακόλουθες αλλεπάλληλες πολώσεις στο εσωτερικό της, έχει τους κατάλληλους μηχανισμούς που θα της εξασφαλίσουν την «επιβίωση» και θα την καταστήσουν ισχυρό δρώντα στο διεθνές σύστημα. Διαβλέποντας την «απειλή» δυνητικών νεοψυχροπολεμικών σεναρίων υψηλού βαθμού επικινδυνότητας και ευθραυστότητας με την προφανή χαλάρωση των δεσμών της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας με τη Ρωσία, η Ευρώπη τηρεί «ίσες αποστάσεις» από τις συγκρούσεις συμφερόντων και ισχύος τοποθετώντας το κοινό ευρωπαϊκό συμφέρον στην κορυφή της πολιτικής ατζέντας.

Κοντολογίς, η ικανοποίηση των ενεργειακών αναγκών αποτελεί συνδετικό κρίκο των ευρωπαϊκών κρατών, η εξασφάλιση των οποίων μεσοπρόθεσμα τουλάχιστον, εξαρτάται κατά ένα μεγάλο βαθμό από τη Ρωσία. Ιδιαίτερη σημασία έχουν οι επίσημες τοποθετήσεις Ιταλών διπλωματών και δη του Ιταλού Πρωθυπουργού Σίλβιο Μπερλουσκόνι, στις οποίες υπογραμμίζεται ο καταλυτικός ρόλος της Ρωσίας στη διαδικασία μετασχηματισμού του σύγχρονου διεθνούς συστήματος, ένας ρόλος βασισμένος πρωτίστως στο αυξανόμενο ειδικό γεωπολιτικό βάρος της (4).

Αδιαμφισβήτητα, η πρόκληση με την οποία ενδεχομένως θα βρεθεί αντιμέτωπη η Ευρώπη είναι η αποφυγή των σχέσεων «μηδενικού αθροίσματος». Ο μελλοντικός ρόλος του ΝΑΤΟ ως κύριου στρατιωτικού βραχίονα και παράγοντα σταθερότητας της Ευρώπης θα έχει αρνητικό αντίκτυπο στην ανάγκη εξασφάλισης των γεωοικονομικών προτεραιοτήτων της με άμεση επίπτωση στο ευρύτερο ενεργειακό παιχνίδι που διαδραματίζεται στον ευρασιατικό χώρο. Η Ε.Ε. καλείται να βρει το κατάλληλο σημείο ισορροπίας ανάμεσα στις δύο «αντικρουόμενες» προτεραιότητές της -γεωστρατηγικού και γεωοικονομικού χαρακτήρα αντίστοιχα- σταθμίζοντας πραγματιστικά τα δυνητικά κόστη και οφέλη της στρατιωτικής συνεργασίας με το ΝΑΤΟ σε συνάρτηση με την ενεργειακή εξάρτηση από τη Ρωσία λαμβάνοντας υπόψη την χαλάρωση των μεταξύ τους δεσμών. Απώτερους πολιτικούς στόχους της Ένωσης αποτελούν η σταθεροποίηση, η εδραίωση της ειρήνης των εκάστοτε περιφερειακών υποσυστημάτων όπως και η προώθηση των κοινών οικονομικών και γεωστρατηγικών συμφερόντων των κρατών-μελών της.

Η ανακατανομή της διεθνούς ισχύος και εν γένει η αλλαγή αλληλεπιδράσεων στο παρόν διεθνές σύστημα, συνιστούν καταλυτικούς παράγοντες επιτάχυνσης της διαδικασίας της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Μέσω της εμβάθυνσης και των ουσιαστικών ενδοκοινοτικών θεσμικών αλλαγών η Ένωση πρέπει να προσαρμόσει τη μελλοντική πολιτική συμπεριφορά της στις παγκόσμιες ανισορροπίες και ανακατατάξεις. Στην κατά πολλούς νεοψυχροπολεμικού χαρακτήρα παγκόσμια σκακιέρα, η Ευρώπη δείχνει να αμφιταλαντεύεται με αέναες μετατοπίσεις και επαναπροσδιορισμό των συμφερόντων της. Στον λεγόμενο «ευρωπαϊκό διάλογο» προστίθενται νέες επανακαθορισμένες γεωστρατηγικές προτεραιότητες, ενώ παράλληλα το «παραγκωνισμένο» ζήτημα της ενίσχυσης της αυτονομίας της ευρωπαϊκής άμυνας και ασφάλειας τείνει να αναθερμανθεί. Υπό το φως των παραπάνω, η ευρωπαϊκή διπλωματία καλείται να αντιμετωπίσει με συνέπεια την παγκόσμια οικονομική κρίση και τις δυνητικές εξωευρωπαϊκές συγκρουσιακές σχέσεις κρατών στο πλαίσιο της διεθνούς πολιτικής σκηνής, καθώς επίσης και τις προκλήσεις της διαφαινόμενης σχετικής συστημικής αλλαγής, επαναφέροντας μέσω των κατάλληλων διπλωματικών μηχανισμών της την πολιτική σταθερότητα και ασφάλεια.